- Tết Nguyên Đán là gì?
Tết Nguyên Đán (Hay Tết Ta, Tết Cổ truyền, Tết Âm Lịch hay gọi tắt là Tết) là lễ hội truyền thống lớn nhất của người Việt, kéo dài 3 ngày và bắt đầu từ ngày đầu tiên của năm mới theo Âm lịch của Việt Nam. Trong những ngày này, các gia đình thường sum vầy, cùng nhau nấu bánh chưng, bánh tét và những món ăn truyền thống không thể thiếu trong ngày Tết. Ngoài ra, người ta còn đi chúc Tết họ hàng, bạn bè, mừng tuổi (hay lì xì) cho trẻ em và người già để cầu mong sự an khang, thịnh vượng cho năm mới.
Tuy nhiên, các hoạt động và lễ kỷ niệm liên quan đến Tết thường bắt đầu từ trước đó, trong ngày cuối cùng của năm cũ và có thể kéo dài đến một tuần lễ hoặc thậm chí lâu hơn tùy thuộc vào phong tục của từng vùng miền.
Tết Nguyên Đán của người Việt mang trong mình ý nghĩa nhân văn vô cùng sâu sắc, gợi lên khát khao của con người về sự hòa hợp giữa Thiên - Địa - Nhân. Đồng thời, Tết cũng biểu hiện rõ nét mối quan hệ đoàn kết giữa các thành viên trong gia đình, xóm làng, và sự tin tưởng vào các giá trị tâm linh thiêng liêng. Tất cả những yếu tố này đã làm nên một truyền thống tốt đẹp, trường tồn qua bao thế hệ.
Không chỉ ở Việt Nam, Tết Nguyên Đán còn là dịp lễ truyền thống quan trọng nhất đối với nhiều quốc gia ở Đông Nam Á, bao gồm Trung Quốc, Đài Loan, Hàn Quốc, Triều Tiên,....
- Nguồn gốc của ngày Tết cổ truyền
Theo nghiên cứu của nhà sử học Trần Văn Giáp, Tết Nguyên đán đã tồn tại ở Việt Nam từ thời kỳ đầu sau Công nguyên, tức là từ thế kỷ thứ nhất. Chữ Tết và ý nghĩa của cụm từ "Tết Nguyên đán" cũng được lan truyền từ thời điểm đó. Hoặc theo Sự tích Bánh Chưng - Bánh Dày, Tết Nguyên Đán đã xuất hiện từ thời vua Hùng, với truyền thuyết chàng Lang Liêu và bánh chưng.
Nguồn gốc Tết Nguyên Đán của Việt Nam hiện vẫn đang được các nhà nghiên cứu tìm hiểu và có nhiều ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng, Tết Nguyên đán có nguồn gốc từ Trung Quốc và được du nhập về Việt Nam trong thời kỳ Bắc thuộc. Hoặc, Tết Nguyên đán có nguồn gốc từ chính người Việt Nam, xuất phát từ nền văn hóa nông nghiệp trồng lúa nước.
Dù nguồn gốc là gì thì Tết Nguyên đán của người Việt vẫn mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Theo quan niệm của cha ông, Tết Nguyên đán là một dịp quan trọng để củng cố thêm mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình, họ hàng, làng xóm. Đây là lúc mà mọi người cùng quây quần bên nhau, cùng chia sẻ những niềm vui, nỗi buồn của năm cũ và cùng đón chào năm mới.
- Thời gian của Tết Nguyên Đán được tính thế nào?
Tết Nguyên Đán thường kéo dài trong khoảng 7 - 8 ngày cuối năm cũ và 7 ngày đầu năm mới (Tức 23 tháng Chạp đến hết ngày 7 tháng Giêng). Do quy luật 4 năm nhuận 1 tháng của Dương lịch và 3 năm nhuận của âm lịch nên Tết Nguyên Đán thường muộn hơn Tết Dương Lịch.
Tết được gọi là "tiết Nguyên đán" hay "thời kỳ rạng đông bắt đầu". Diễn ra vào thời điểm mà nông dân nghỉ ngơi để chuẩn bị cho mùa vụ mới. Bởi từ ngày xưa, hầu hết người dân Việt Nam đều làm nông nghiệp, do đó thời gian nghỉ Tết cũng là lúc họ làm mới lại bản thân, bù đắp cho những ngày lao động vất vả.
- Ý nghĩa của ngày Tết Nguyên Đán
Chính vì đánh dấu sự khởi đầu của một giai đoạn mới, tháng mới, năm mới, mùa mới, Tết Nguyên Đán mang ý nghĩa quan trọng trong đời sống của người Việt.
- Tết Nguyên Đán gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống
Tết Nguyên Đán mang trong mình giá trị văn hóa sâu sắc và ý nghĩa tốt đẹp. Đây là lễ hội lớn và quan trọng nhất trong năm của người Việt. Nó không chỉ là dịp để mọi người sum vầy, đoàn tụ mà còn là dịp để thể hiện những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Những phong tục, tập quán này đã được lưu truyền từ đời này sang đời khác, trở thành nét đẹp văn hóa của người Việt. Tết Nguyên Đán là dịp để người Việt ôn lại những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, góp phần gìn giữ và phát huy những giá trị đó cho các thế hệ mai sau.
- Tết Nguyên Đán là thời điểm giao thoa
Tết Nguyên Đán là ngày đầu tiên của năm mới Âm lịch, đánh dấu sự kết thúc của năm cũ và bắt đầu của năm mới. Đây là thời điểm để mọi người tạm gác lại những lo toan, muộn phiền của năm cũ và chào đón một năm mới với nhiều hy vọng, khởi đầu mới.
Theo quan niệm của người Việt Nam, Tết Nguyên Đán là thời điểm mà đất trời giao hòa, vạn vật sinh sôi nảy nở. Đây là thời điểm để con người cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia đình an khang, hạnh phúc.
Tết cũng là dịp giao thoa giữa con người và thần linh, dịp để con người bày tỏ lòng thành kính với ông bà tổ tiên, cầu mong sự phù hộ cho gia đình trong năm mới. Giao thoa giữa con người với con người, khi mọi người quây quần bên nhau, cùng nhau chúc Tết, chia sẻ niềm vui, nỗi buồn, thắt chặt tình cảm gia đình, làng xóm.
- Tết Nguyên Đán là dịp để trở về sum họp
Không phải ai cũng có cơ hội sống gần nhau, vì thế, Tết trở thành thời điểm thiêng liêng mà mọi người luôn háo hức mong chờ để được quay về bên những người thân yêu. Khoảnh khắc cả gia đình quây quần bên nồi bánh chưng vào đêm giao thừa không chỉ mang lại sự ấm áp mà còn là niềm ao ước của nhiều người.
Bên cạnh đó, Tết cũng là dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến ông bà, cha mẹ – những người đã sinh thành và dưỡng dục. Những tình cảm chân thành được gửi gắm qua lời chúc, món quà nhỏ, hay đơn giản là sự hiện diện của gia đình bên nhau, tạo nên giá trị đặc biệt cho ngày lễ này.
- Tết Nguyên Đán là dịp để bày tỏ lòng thành kính với thần linh
Từ xưa đến nay, người Việt rất coi trọng việc thờ cúng tổ tiên, thần linh. Tết Nguyên Đán là dịp để con cháu bày tỏ lòng thành kính, biết ơn đối với ông bà tổ tiên, mong ông bà phù hộ cho gia đình trong năm mới.
Các nghi lễ thờ cúng trong dịp Tết Nguyên Đán rất đa dạng, phong phú, như thờ cúng ông bà tổ tiên, đi chùa đầu năm, lễ cúng đêm Giao thừa. Mâm cúng thần linh thường có các món ăn truyền thống như bánh chưng, bánh tét, gà luộc, xôi,... cùng với các loại hoa quả, hương hoa.
- Tết Nguyên Đán là dịp bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên, ông bà, cha mẹ
Tết Nguyên Đán là dịp để người Việt Nam cùng nhau hướng về cội nguồn, tưởng nhớ tổ tiên và cầu mong một năm mới an khang, thịnh vượng. Trong dịp Tết Nguyên Đán, mọi nhà đều chuẩn bị mâm cỗ cúng tổ tiên, thắp hương và cầu nguyện cho gia đình. Vì vậy, Tết Nguyên Đán là một dịp vô cùng ý nghĩa để con cháu tỏ lòng thành kính với tổ tiên, ông bà, cha mẹ, để bày tỏ sự biết ơn đối với những người đã có công sinh thành, dưỡng dục mình.
- Tết Nguyên Đán là biểu tượng cho may mắn và hy vọng một năm mới
Tết Nguyên đán không đơn thuần là một dịp để kỷ niệm sự chuyển đổi của thời gian, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về may mắn, hy vọng và thành công trong năm mới. Người Việt Nam tin rằng việc đón mừng Tết Nguyên Đán có thể mang lại những điều tốt lành, như may mắn, sức khỏe, thành công và hạnh phúc cho gia đình và người thân. Tết Nguyên Đán có rất nhiều biểu tượng mang ý nghĩa may mắn và hy vọng:
- Màu sắc: Màu đỏ là màu sắc chủ đạo của Tết Nguyên Đán, tượng trưng cho may mắn, gia đình đầm ấm, hạnh phúc, thịnh vượng và viên mãi lâu dài.
- Hoa đào: Đây là loài hoa đặc trưng ngày tết của miền Bắc, Việt Nam. Với màu tươi tắn, hoa mang đến ngụ ý là sự may mắn, hạnh phúc và ấm cúng cho mọi nhà.
- Hoa mai: Hoa mai là loài hoa đặc trưng của miền Nam, Việt Nam. Đây được xem là biểu tượng của sự may mắn, tốt lành, một khởi đầu hoàn hảo và thịnh vượng. Đồng thời, cầu mong cho một năm mới luôn bình an, hạnh phúc, phát đạt và xua đuổi những điều xấu xa.
- Phong bao lì xì: Hình ảnh những bao lì xì xuất hiện phổ biến trong các ngày Tết tại Việt Nam. Những bao lì xì này thường đựng tiền, tượng trưng cho sự may mắn, tài lộc và sung túc mà người lớn dành cho trẻ em.
- Cúng ông Công, ông Táo
Cúng ông Công, ông Táo là một trong những phong tục quan trọng của người Việt, được diễn ra vào ngày 23 tháng Chạp Âm lịch hàng năm. Theo quan niệm dân gian, ông Công là vị thần trông coi nhà cửa và đất đai, ông Táo là vị thần cai quản việc bếp núc. Vào ngày này, hai vị sẽ cưỡi cá chép lên Thiên đình để báo cáo với Ngọc Hoàn Thượng Đế về mọi việc xảy ra trong gia đình dưới hạ giới trong suốt một năm qua.
Lễ cúng ông Công, ông Táo thể hiện lòng biết ơn của gia chủ đối với các vị thần cai quản việc bếp núc và trông coi nhà cửa, đất đai. Đồng thời cũng thể hiện sự cầu mong của gia chủ về một năm mới an lành, may mắn, hạnh phúc.
- Gói bánh chưng, bánh giầy, bánh tét
Bánh chưng, bánh giầy, bánh tét là ba loại bánh truyền thống trong ngày Tết Cổ truyền của người Việt. Hình ảnh các thành viên trong gia đình cùng nhau gói và nấu bánh đã trở thành nét đặc trưng và quen thuộc trong những ngày này. Đặc biệt là, mỗi loại bánh đều mang những ý nghĩa độc đáo:
Bánh chưng
Có hình dáng vuông vắn và cân đối, bên trong là lớp nếp dẻo thơm bọc ngoài phần nhân thịt mỡ và đậu xanh, tất cả được gói kỹ lưỡng bằng lá dong xanh mướt và nấu chín trong nhiều giờ. Trong văn hóa Việt Nam, bánh chưng mang ý nghĩa sâu sắc, tượng trưng cho đất đai. Việc dùng bánh chưng để chúng thể hiện lòng biết ơn đối với công ơn sinh thành và dưỡng dục của cha mẹ, nhắc nhở con cháu luôn ghi nhớ cội nguồn, giống như đất mẹ nuôi dưỡng muôn loài.
Bánh giầy
Tròn và trắng, tượng trưng cho Trời, được làm từ gạo nếp được giã nhuyễn, dẻo thơm. Sự đối xứng giữa bánh chưng và bánh giầy – Trời và Đất – ôm trọn lấy vạn vật, thể hiện sự gắn kết của thiên nhiên và con người, cũng như công lao sinh thành của cha mẹ không gì có thể sánh bằng.
Bánh tét
Hình trụ tròn cao khoảng 20-25 cm, thường được gọi là bánh đòn vì vẻ ngoài độc đáo của nó. Bánh được gói bằng lá chuối tươi xanh, quấn chặt bởi gân lá, tạo nên hình dáng chắc chắn và đẹp mắt. Hai đòn bánh tét thường được nối với nhau thành một cặp, tượng trưng cho sự gắn kết và tình cảm đậm sâu trong văn hóa dân gian.
- Lau dọn nhà cửa
Lau dọn nhà cửa trước thềm Tết Nguyên Đán là một phong tục truyền thống mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa người Việt, không chỉ là để làm sạch và trang trí. Theo quan niệm dân gian, một ngôi nhà sạch sẽ, ngăn nắp sẽ thu hút tài lộc, may mắn, giúp gia đình khởi đầu năm mới thuận lợi. Đồng thời, loại bỏ những điều không may mắn, u ám của năm cũ. Mọi góc nhỏ trong ngôi nhà đều được quét dọn kỹ lưỡng, từ việc lau chùi bàn ghế, dọn dẹp phòng ốc cho đến việc trang trí lại không gian bằng hoa, cây cảnh.
Đây cũng là thời điểm gia đình quây quần, cùng nhau thực hiện những công việc chung, tạo nên không khí đoàn kết, gần gũi. Qua đó, sự chuẩn bị kỹ lưỡng này còn thể hiện lòng tôn kính với tổ tiên và mong muốn một năm mới thịnh vượng, an khang.
- Tảo mộ
Tảo mộ hay chạp mả là việc dọn dẹp, sửa sang lại phần mộ của ông bà tổ tiên, những người thân đã mất trong gia đình. Đây là một phong tục đẹp của người Việt trong dịp Tết Nguyên Đán được diễn ra vào khoảng thời gian từ 20 tháng Chạp đến 30 Tết. Hoạt động này nhằm thể hiện lòng hiếu thảo, biết ơn của con cháu đối với ông bà, tổ tiên.
Khi tảo mộ, con cháu thường mang theo các vật dụng cần thiết như chổi, xẻng, dao, kéo, nước, rượu, hương, hoa,... để dọn dẹp, sửa sang lại phần mộ. Các công việc thường làm khi tảo mộ như dọn dẹp cỏ dại, rác rưởi xung quanh phần mộ, vun đắp lại nấm mộ cho bằng phẳng, lau chùi sạch sẽ các đồ thờ cúng trên mộ, thay mới các vật dụng thờ cúng đã cũ, trồng thêm cây xanh xung quanh phần mộ để tạo bóng mát,...
- Bày mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả là một mâm trái cây có năm loại quả khác nhau thường có trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt, được bày biện trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách. Các loại trái cây bày lên thể hiện nguyện ước của gia chủ qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp của chúng. Tùy vào vùng miền và địa phương mà cách chọn trái cây cho mâm này cũng như là cách bài trí sẽ khác nhau.
Thông thường, mâm ngũ quả của người Việt thường có 5 loại quả là: Mãng Cầu, Dừa, Đu đủ, Xoài và sung, với ngụ ý là “Cầu vừa đủ xài sung túc”, gửi gắm mong muốn một năm mới đủ đầy, không thiếu thốn và đời sống sung túc.
- Tất niên
Tất niên là một dịp quan trọng thường rơi vào ngày 29, 30 tháng Chạp âm lịch hàng năm, nhằm đánh dấu kết thúc một năm và chuẩn bị bước sang năm mới. Không chỉ mang ý nghĩa sum họp, bữa cơm tất niên còn là nghi thức mời ông Công - ông Táo về trần để tiếp tục cai quản bếp núc trong năm mới.
Cách tổ chức tất niên cũng có thể có sự khác biệt nhỏ tùy theo vùng miền và từng gia đình. Tuy nhiên, vẫn có những thành phần lễ vật bắt buộc theo phong tục Việt Nam, bao gồm: hương hoa, trầu cau, vàng mã, đèn nến, rượu vang, trà và bánh chưng,.... Tất cả đều được bày biện trang trọng, thể hiện lòng thành kính với tổ tiên và mong muốn đón một năm mới đầy may mắn và bình an.
- Đi chùa
Theo quan niệm của người Việt, đi chùa đầu năm là để cầu mong một năm mới an lành, may mắn, hạnh phúc. Khi đi chùa, người ta thường dâng hương, lễ Phật, cầu nguyện cho bản thân, gia đình và người thân. Ngoài ra, việc đi chùa đầu năm cũng là dịp để mọi người tìm đến chốn thanh tịnh, gạt bỏ những lo toan, muộn phiền của năm cũ, bắt đầu một năm mới với tâm hồn thư thái, an lạc.
Trong ngày Tết cổ truyền, người Việt thường mặc quần áo mới, sạch sẽ, mang theo lễ vật như hoa tươi, quả tươi, bánh kẹo, tiền lẻ,… Khi đến chùa, thực hiện các nghi lễ như thắp hương, lễ Phật, cầu nguyện, gieo quẻ,...
- Xông đất
Xông đất hay còn gọi là đạp đất, là tục lệ người đầu tiên đến chúc Tết gia đình vào sáng mùng 1 Tết hoặc sau Giao thừa. Người Việt quan niệm rằng, người xông đất là người mang đến những điều may mắn, tài lộc cho gia chủ trong cả năm mới. Do đó, gia chủ thường chọn người xông đất là những người có tuổi hợp với gia chủ, tính tình vui vẻ, hòa đồng, làm ăn phát đạt và con cái đông đủ.
- Mừng tuổi, mừng thọ
Mừng thọ là phong tục chúc mừng tuổi thọ của người cao tuổi, thể hiện sự kính trọng, hiếu thảo của con cháu đối với ông bà, cha mẹ trong dịp Tết Cổ truyền. Theo đó, con cháu sẽ chuẩn bị mâm cỗ, hoa quả, bánh kẹo, tiền mừng tuổi,... để biếu ông bà, cha mẹ. Đồng thời, gửi những lời chúc mừng tuổi thọ, mong ông bà, cha mẹ sống lâu, khỏe mạnh và phúc lộc đầy nhà.
Mừng tuổi là phong tục lì xì cho trẻ em trong dịp Tết Nguyên đán, thể hiện sự mong muốn cho các con có một năm mới may mắn, an lành, hạnh phúc. Khi đến nhà người khác, người lớn sẽ tặng cho trẻ em những phong bao lì xì có tiền bên trong. Trẻ em sẽ nhận được tiền mừng tuổi và gửi lời chúc Tết đến người lớn. Cả hai phong tục mừng thọ và mừng tuổi đều mang ý nghĩa tốt đẹp, thể hiện đạo hiếu của người Việt.